Vers van het land! Vers gebakken! Je hoort het over allerlei voedingsproducten en waarschijnlijk zie je het vaak op verpakkingen voorbijkomen: dit product is vers! Maar wat betekent die term eigenlijk? En welke zekerheid heb je dan als consument? In dit blog nemen nemen Ilse van Lier en ik je mee naar de wet- en regelgeving achter deze terminologie. Of beter gezegd: naar het gebrek daar aan!
Het programma Broodje Gezond! besteedde er afgelopen voorjaar ook aandacht aan. Je kunt op zo veel verschillende levensmiddelen lezen dat ze vers zijn, dat je je bijna niet voor kunt stellen dat ’vers’ altijd hetzelfde betekent. Want een versgebakken brood dat nog warm in de vitrine gelegd is bij de bakker, kan toch niet even ‘vers’ zijn als een appel die in de supermarkt ligt? Voor veel consumenten is de term ‘vers’ een kwaliteitsindicatie. Mensen verwachten dat het product waar ‘vers’ op staat lekkerder is, langer houdbaar is of blijft, of dat het product zelfs gezonder is[i].
Voedselkeuze
Verschillende studies naar aankoopbeslissingen door consumenten laten zien dat voedselkeuzes bepaald worden door de smaak, de gezondheid en de prijs van een product. Maar bovenal is de kwaliteit of versheid van een product het belangrijksti,[ii],[iii]. En wat is ‘vers’ dan? Uit consumentenonderzoek blijkt dat mensen die de versheid van een appel beoordelen, vooral letten op smaak, knapperigheid en sappigheidi. En hoewel je bij brood ook bepaalde verwachtingen zult hebben bij de textuur van een vers of juist van een oud brood, is ‘sappig’ niet iets relevants om de versheid van een brood te beoordelen. Voor brood wordt versheid voornamelijk bepaald door geur, de knapperigheid van de korst en de samenhang van de kruim. Dus of er niet te veel gaten in het brood zitten of dat het te snel uit elkaar valt. Onderzoek laat dan ook zien dat er voor verschillende typen producten verschillende verwachtingen bestaan als de term ‘vers’ gebruikt wordti.
Onbehandeld
Over het algemeen zie je dat de term ‘vers’ vaak wordt gebruikt voor onbehandelde producten. Die zijn die niet of nauwelijks bewerkt met conserveringsmethoden of -middelen. Daarbij maakt de voedingsmiddelenindustrie wel een uitzondering voor producten die (langdurig) zijn gekoeld of ingevroren. Deze koelings- en invriesprocessen veranderen nauwelijks iets aan de voedingswaarden, terwijl het welk noodzakelijke processen zijn om die producten in goede staat op ons bord te krijgen. Denk maar eens aan vis die in de oceaan wordt gevangen, de mango’s uit Zuid-Amerika of kiwi’s uit Nieuw-Zeeland. En de groenten in het vriesvak van de supermarkt natuurlijk. Dankzij het snelle koelen of invriezen van producten blijven de textuur, de smaak en de voedingsstoffen behouden. Ook kan het voor de veiligheid van het product nodig zijn om het te bewerken. Zo is verse melk is niet rauw, maar wordt het gepasteuriseerd (kort verhit) om bacteriën te doden.
Gebrek aan regels
Maar hoewel veel termen die gebruikt worden op verpakkingen van voeding inderdaad gebonden zijn aan specifieke wet- en regelgeving (zo schreef ik eerder over allergenen en voedings- en gezondheidsclaims), zijn er weinig regels voor het gebruik van het woord ‘vers’. Er is amper Europese wet- en regelgeving over ‘vers’, en ook de Nederlandse Warenwet heeft geen aanvullende eisen aan het gebruik van de term[iv]. Er zijn geen algemene regels die voorschrijven hoe lang een product in de schappen mag liggen voordat het niet meer vers genoemd mag worden, of wanneer het geproduceerd of geoogst moet zijn om het nog als vers te bestempelen. En dat betekent dat winkeliers en bedrijven producten bijna altijd als ‘vers’ mogen promoten.
‘Verse vis’ is lang niet altijd net daarvoor gevangen. Terwijl je vaak achterop op het etiket kunt lezen dat de vis ingevroren is geweest, mag zulke vis wel als ‘vers’ worden aangeprezen. En ‘versgeperst sap’ kan evengoed geperst zijn van fruit dat na het plukken is ingevroren, vervolgens geperst en daarna verpakt.
Wetgeving aanpassen
In heel Europa lopen mensen tegen dit gebrek aan regels voor ‘vers’ aan. Er zijn een aantal positieve uitzonderingen: zo zijn in Denemarken en Engeland specifieke richtlijnen beschreven voor het gebruik van de term ‘vers’ en vind je in de Europese Verordening (EC) No 853/2004, waarin hygiënevoorschriften zijn vastgesteld voor voeding van dierlijke producten, enkele specificaties voor verse visproducten en vlees.
Maar dit gebrek aan regels is één van de redenen geweest voor de Europese Consumentenbond BEUC om in 2018 een rapport uit te brengen waarin verschillende twijfelachtige praktijken over het aanprijzen van voedingsproducten aan de kaak gesteld worden. En hoewel dit rapport (nog) niet heeft geleid tot verdere aanpassingen aan huidige wet- en regelgeving, laat het wel zien dat overheden nadenken over manieren om misleiding door valse beloftes te voorkomen. Maar vóór de huidige wetgeving überhaupt kan worden aangepast, is het belangrijk om het verschil te verhelderen tussen wetenschappelijk onderbouwde termen en marketingtechnieken. Het zou voor iedereen duidelijk moeten zijn waar welke uitspraken aan moeten voldoen.
Hoe kun je dan beoordelen of een vers voedingsmiddel ook voldoet aan je verwachtingen? Op het etiket van voorverpakte voedingsproducten kun je zelf al veel informatie vinden, bijvoorbeeld of het is ingevroren voordat het product in het schap is beland. Als een product een houdbaarheidsdatum ver in de toekomst heeft, kun je je afvragen of het wel ‘vers’ te noemen is. Soms kun je op bepaalde producten (brood, of vlees en kaas van de versafdeling of de markt) ook lezen wanneer het verpakt is. Die informatie vertelt ook meer over de versheid. En als je zo vers mogelijk wilt eten, kun je kijken welke soorten seizoensfruit en -groenten er in de winkel liggen als je boodschappen doet.
Laat me je wel geruststellen als je denkt dat alleen verse voedingsproducten genoeg gezonde inhoudsstoffen bevatten. Als bijvoorbeeld fruit snel genoeg is ingevroren of in blik of pot is verpakt, bevat het ongeveer evenveel voedingsstoffen als de verse varianten[v],[vi],[vii]. Maar blijf kritisch naar de verpakking en het product kijken als je (bijna) wordt verleid om een ‘vers’ product te kopen!
[i] Péneau S., Hoehn E., Roth H.-R., Escher F., Nuessli J. (2006). Importance and consumer perception of freshness of apples. Food Quality and Preference 17(1-2), 9-19.
[ii] Lappalainen R., Kearny J., Gibney M. (1998). A pan EU survey of consumer attitudes to food, nutrition and health: an overview. Food Quality and Preference 9(6), 467-478.
[iii] Lennernäs M., Fjellström C., Becker W., Giachetti I., Schmitt A., Remaut deWinter A. M. (1997). Influences on food choice perceived to be important by nationally-representative samples of adults in the European Union. European Journal of Clinical Nutrition 51(S2), 8-155.
[iv] Voedingscentrum (2019). Betekent vers dat een product kort tevoren is gemaakt? Beschikbaar via https://www.voedingscentrum.nl/nl/service/vraag-en-antwoord/eten-kopen-en-keurmerken/betekent-vers-dat-een-product-kort-tevoren-is-gemaakt.aspx
[v] Voedingscentrum (2019). Is vers fruit gezonder dan fruit uit pot, blik of vriezer? Beschikbaar via https://www.voedingscentrum.nl/nl/service/vraag-en-antwoord/gezonde-voeding-en-voedingsstoffen/is-vers-fruit-gezonder-dan-fruit-uit-pot-blik-of-vriezer-.aspx
[vi] Rickman, J. C., Barrett, D. M., Bruhn, C.M. (2007). Nutritional comparison of fresh, frozen and canned fruits and vegetables. Part 1. Vitamins C and B and phenolic compounds. Journal of the Science of Food and Agriculture 87(6), 930-944.
[vii] Rickman, J. C., Bruhn, C.M., Barrett, D. M. (2007). Nutritional comparison of fresh, frozen and canned fruits and vegetables II. Vitamin A and carotenoids, vitamin E, minerals and fiber. Journal of the Science of Food and Agriculture 87(7), 1185-1196.
Alie de Boer 